Doc.gr

Αυτισμός - Συνήθη Χαρακτηριστικά

Posted: Wednesday, 02 April 2014
Αυτισμός - Συνήθη Χαρακτηριστικά
Ποιά είναι τα χαρακτηριστικά του αυτισμού;
Η μέση ηλικία διάγνωσης ενός παιδιού με διαταραχή που εμπίπτει στο φάσμα του αυτισμού είναι 30 μήνες (2.5 ετών), όταν οι γονείς ανησυχήσουν πως το παιδί τους δεν μιλάει ακόμα, δεν συναναστρέφεται τα άλλα παιδιά, δεν αποζητά την αγκαλιά, ή δεν ακούει καλά.

Τα χαρακτηριστικά εκείνα που απαιτούν περαιτέρω διερεύνηση είναι:
-        απουσία κοινωνικού γέλιου στους 6 μήνες
-        απουσία μιμητισμού (ήχοι, γέλιο και εκφράσεις προσώπου) στους 9 μήνες
-        απουσία μπαμπαλισμού («μπα-μπα-μπα», «ντα-ντα-ντα») ή προσέγγισης αντικειμένου στους 12 μήνες
-        απουσία λέξεων στους 16 μήνες
-        απουσία φράσεων των 2 λέξεων στους 24 μήνες (2 ετών)
-        οπισθοδρόμηση της ανάπτυξης (απώλεια λόγου, μπαμπαλισμού ή κοινωνικότητας)  

Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας μπορεί να εμφανίζονται απόμακρα, οτι βρίσκονται «στον δικό τους κόσμο», μπορεί να μην μιλούν καθόλου ή να μιλούν με ρίμα ή ακόμα να εμφανίζουν ηχολαλία (επανάληψη των λέξεων που ακούνε, σαν ηχώ), ή ακόμα και να αναφέρονται στον εαυτό τους στο τρίτο πρόσωπο. Επίσης μπορεί να αποφεύγουν τελείως την επαφή με τα μάτια, και να εμφανίζουν επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές σε βαθμό εμμονής.  


Όλα τα παιδιά με αυτισμό έχουν κάποιο «μοναδικό» χαρακτηριστικό;

Παρότι ο αυτισμός συνδέεται συχνά με διανοητική υστέρηση, πολλά παιδιά με αυτισμό εμφανίζουν κάποιο εντυπωσιακό καλλιτεχνικό ή ακόμα και επιστημονικό ταλέντο. Η διαβάθμιση των συμπτωμάτων ποικίλει απο παιδί σε παιδί, και αρκετά παιδιά με αυτισμό καταφέρνουν να πάνε σχολείο, με καλές ακαδημαϊκές επιδόσεις, παρότι δυσκολεύονται συνήθως στην προσαρμογή. Μια σημαντική μερίδα αυτών των παιδιών κατορθώνουν να ζήσουν ως ανεξάρτητοι ενήλικες.  


Τι προκαλεί τον αυτισμό;

Δεν γνωρίζουμε ακόμα την αιτία του αυτισμού, αν και πρόσφατες μελέτες μιλούν για πιθανή βλάβη σε ένα σημείο του κεντρικού νευρικού συστήματος. Αυτό που γνωρίζουμε σίγουρα, είναι πως οι γονείς δεν προκαλούν αυτισμό στα παιδιά τους. Επίσης, κανένα εμβόλιο δεν προκαλεί αυτισμό.

Η διάγνωση απαιτεί ολοκληρωμένη εκτίμηση του παιδιού για την παρουσία άλλων νόσων και αιτιών που μπορεί να δικαιολογούν αυτές τις συμπεριφορές, ιδίως αν είναι μεμονωμένες. Παρότι αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει θεραπεία για τη νόσο, η έγκαιρη διάγνωση και έναρξη ειδικής αγωγής (θεραπεία λόγου, θεραπεία συμπεριφοράς, ενημέρωση και εκπαίδευση οικογένειας) μπορεί να μειώσει σημαντικά τα συμπτώματα.
 

Με εκτίμηση, 

Π. Ρενιέρης, MD,FAAP

Πηγές:
American Academy of Child and Adolescent Psychiatry;
American Academy of Pediatrics


Φυσιολογική Ανάπτυξη - 3-4 ετών

Posted: Sunday, 30 March 2014
Με τα 3α γενέθλια του παιδιού σας η δύσκολη ηλικία των 2 ετών περνά, και μπαίνετε στην απολαυστική περίοδο της φαντασίας – πρίγκιπες, μαγικά φίλτρα, αλλά και τέρατα και δράκοι θα ζουν πλέον κάτω απο την ίδια στέγη με την οικογένειά σας. Θυμηθείτε – όσο «φανταστικό» είναι το τέρας στην ντουλάπα, άλλο τόσο «ισχυρό» είναι το μαγικό σπρέι για τα τέρατα που φτιάχνει ο μπαμπάς με ένα μπουκάλι και λίγο νερό...   Προς το τέλος αυτής της περιόδου το παιδί σας θα έχει φτάσει τα περισσότερα απο τα παρακάτω αναπτυξιακά ορόσημα.  

Κινητικά Ορόσημα

1.     Πηδά και στέκεται στο ένα πόδι για 5 δευτερόλεπτα
2.     Ανεβοκατεβαίνει σκάλες χωρίς υποστήριξη
3.     Κλοτσά μπάλα σε ευθεία
4.     Πετά μπάλα πάνω απο το κεφάλι
5.     Συνήθως μπορεί να πιάσει μια μπάλα που κάνει γκελ
6.     Βαδίζει μπροστά και πίσω με ευελιξία  

Ορόσημα λεπτής κινητικότητας

1.     Αντιγράφει ένα τετράγωνο
2.     Ζωγραφίζει ένα πρόσωπο με 2-4 μέρη (κεφάλι, χέρια, πόδια)
3.     Χρησιμοποιεί ψαλίδι
4.     Ζωγραφίζει κύκλους και τετράγωνα
5.     Αντιγράφει ορισμένα κεφαλαία γράμματα  

Γλωσσικά Ορόσημα

1.     Αντιλαμβάνεται τις έννοιες «ίδιο» και «διαφορετικό»
2.     Χρησιμοποιεί σταθερά κάποιους γραμματικούς κανόνες
3.     Μιλά με προτάσεις των 5-6 λέξεων
4.     Οι ξένοι αντιλαμβάνονται όλα όσα λέει
5.     Λέει ιστορίες  

Γνωσιακά Ορόσημα

1.     Αντιλαμβάνεται την έννοια του μετρήματος, και ίσως να μπορεί να μετρήσει λίγο
2.     Προσεγγίζει τα προβλήματα απο μία μόνο άποψη
3.     Αντιλαμβάνεται καλύτερα το πέρασμα του χρόνου
4.     Ακολουθεί οδηγίες τριών βημάτων
5.     Θυμάται μέρη μιας ιστορίας
6.     Εμπλέκεται σε «φανταστικό» παιχνίδι  

Κοινωνικά και Συναισθηματικά Ορόσημα

1.     Ενδιαφέρεται για νέες εμπειρίες
2.     Συνεργάζεται με τα άλλα παιδιά
3.     Παίζει «μαμά και μπαμπάς»
4.     Ντύνεται και ξεντύνεται με ελάχιστη βοήθεια
5.     Διαπραγματεύεται στους διαπληκτισμούς
6.     Μεγαλύτερη ανεξαρτησία
7.     Ασυνήθιστες εικόνες ονομάζονται «τέρατα»
8.     Αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως σώμα, νου και συναισθήματα
9.     Δεν μπορεί συχνά να ξεχωρίσει την φαντασία απο την πραγματικότητα    

Ενημερώστε τον γιατρό σας αν το παιδί σας εμφανίζει κάτι απο τα ακόλουθα

1.     Δεν μπορεί να πετάξει μπάλα πάνω απο το κεφάλι
2.     Δεν μπορεί να πηδήξει επί τόπου
3.     Δεν μπορεί να κάνει τρίκυκλο
4.     Δεν μπορεί να πιάσει τον μαρκαδόρο ανάμεσα στον δείκτη και τον αντίχειρα
5.     Δεν μπορεί να μουντζουρώσει
6.     Δεν μπορεί να κάνει πύργο 4 κύβων
7.     Κλαίει και διαμαρτύρεται έντονα όταν φεύγουν οι γονείς
8.     Δεν ενδιαφέρεται για διαδραστικά παιχνίδια
9.     Αγνοεί τα άλλα παιδιά
10.  Δεν απαντά σε άλλους πλην των μελών της οικογένειας
11.  Δεν εμπλέκεται σε παιχνίδι «φαντασίας»
12.  Αντιστέκεται στο ντύσιμο, τον ύπνο και την τουαλέτα
13.  Δεν έχει κανέναν αυτοέλεγχο όταν θυμώνει
14.  Δεν μπορεί να αντιγράψει έναν κύκλο
15.  Δεν χρησιμοποιεί προτάσεις με 4 λέξεις και πάνω
16.  Δεν χρησιμοποιεί το «εγώ» και το «εσύ» σωστά    



Με εκτίμηση,  

Π. Ρενιέρης, MD, FAAP
 

Πηγές
 
1.     Caring for your infant and young child, S.P. Shelov for the AAP 
2.     HealthyChildren.org

Φυσιολογική Ανάπτυξη - 2 ετών

Posted: Saturday, 29 March 2014
Κατά την διάρκεια του δεύτερου έτους της ζωής το παιδί σας βγαίνει απο την βρεφική ηλικία και μπαίνει στην πρώιμη παιδική – μπουσουλά, περπατά, ίσως ακόμα και να μιλά! Τα επόμενα χρόνια έχουν ως κεντρικό ρόλο την εξερεύνηση των ορίων, τόσο απο την άποψη των φυσικών ικανοτήτων του παιδιού, όσο και απο την άποψη των κανόνων. Τα παρακάτω ορόσημα αναμένονται προς το τέλος του δεύτερου έτους της ζωής.  

Κινητικά Ορόσημα

1.      Περπατά ανεξάρτητα, και όσο πλησιάζει τα 2 έτη, τρέχει
2.      Σέρνει παιχνίδια ενώ περπατά
3.      Μεταφέρει ογκώδη ή πολλά παιχνίδια
4.      Στέκεται στις μύτες των ποδιών
5.      Κλοτσά μπάλα
6.      Σκαρφαλώνει και κατεβαίνει απο τα έπιπλα χωρίς βοήθεια
7.      Ανεβαίνει και κατεβαίνει σκάλες κρατώντας την κουπαστή ή το χέρι σας  

Ορόσημα λεπτής κινητικότητας

1.      Μουτζουρώνει
2.      Αδειάζει δοχεία
3.      Χτίζει πύργο με 4 κυβάκια
4.      Μπορεί να δείχνει προτίμηση σε κάποιο χέρι  

Ορόσημα Ομιλίας

1.      Δείχνει αντικείμενα όταν τα ονομάζετε
2.      Αναγνωρίζει τα ονόματα γνώριμων ανθρώπων, αντικειμένων και μερών του σώματος
3.      Λέει αρκετές λέξεις (απο τους 15-18 μήνες)
4.      Κάνει απλές προτάσεις δύο λέξεων (18-24 μήνες)
5.      Μιλά με προτάσεις των 2-4 λέξεων (24 μήνες)
6.      Ακολουθεί απλές οδηγίες
7.      Επαναλαμβάνει λέξεις που άκουσε σε συζήτηση μεγάλων  

Γνωσιακά Ορόσημα

1.      Βρίσκει αντικείμενα κρυμμένα ακόμα και κάτω απο 2 ή 3 επίπεδα
2.      Ομαδοποιεί ανά σχήμα και χρώμα
3.      Αρχίζει το παιχνίδι «προσποίησης»

Κοινωνικά και Συναισθηματικά Ορόσημα

1.      Μιμείται συμπεριφορές ενηλίκων και άλλων παιδιών
2.      Αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως ξεχωριστό πρόσωπο απο τους άλλους
3.      Χαίρεται όλο και περισσότερο την παρουσία των άλλων παιδιών
4.      Αυξανόμενη ανεξαρτησία
5.      Προκλητική συμπεριφορά
6.      Αυξημένο άγχος αποχωρισμού κοντά στους 18 μήνες, σχεδόν εξαφανίζεται στους 24  


Μιλήστε με τον παιδίατρό σας εφόσον το παιδί σας εμφανίζει κάτι απο τα παρακάτω

1.      Δεν μπορεί να περπατήσει στους 18 μήνες
2.      Περπατά αποκλειστικά στις μύτες ή δεν περπατά στο φυσιολογικό μοτίβο «πτέρνα-δάκτυλα» μετά απο μερικούς μήνες περπατήματος
3.      Δεν λέει τουλάχιστον 15 λέξεις στους 18 μήνες
4.      Δεν μιλά με προτάσεις των δύο λέξεων στους 24 μήνες
5.      Δεν ξέρει την χρήση κοινών αντικειμένων του νοικοκυριού στους 15 μήνες
6.      Δεν μιμείται πράξεις ή λέξεις κατά τους 24 μήνες
7.      Δεν ακολουθεί απλές οδηγίες στους 24 μήνες
8.      Δεν μπορεί να σπρώξει ένα τροχήλατο παιχνίδι στους 24 μήνες  

Με εκτίμηση,  

Π. Ρενιέρης, MD, FAAP
   


Πηγή

Caring for your infant and young child, S.P. Shelov, MD, MS, FAAP for the AAP

Χρόνος μπροστά στην οθόνη

Posted: Saturday, 29 March 2014
Χρόνος μπροστά στην οθόνη
Η κυρία Β μάς ρώτησε πόση ώρα μπορεί η κόρη της που είναι 1 έτους να βλέπει τηλεόραση.

Η γνώμη του γιατρού σε αυτό το θέμα είναι σύμφωνη με τις οδηγίες της Αμερικανικής Παιδιατρικής Ακαδημίας. Σύμφωνα με αυτές, παιδιά ηλικίας μικρότερης των 2 ετών δεν πρέπει να εκτίθενται καθόλου σε ενεργείς οθόνες (τηλεοράσεις, κινητά, ταμπλέτες, βιντεοπαιχνίδα κλπ). Μετά την ηλικία των 2 ετών, ο συνολικός χρόνος που μπορεί το παιδί να εκτίθεται σε εκπαιδευτικό ΜΗ-βίαιο υλικό στην τηλεόραση ή άλλα μέσα, δεν πρέπει να ξεπερνά τις 1-2 ώρες ημερησίως.

Ιδανικά η όλη διαδικασία θέασης πρέπει να συνοδεύεται απο έναν ενεργό ενήλικα ο οποίος θα μιλάει και θα εξηγεί στο παιδί, προσπαθώντας κατά το δυνατόν να κάνει την όλη εμπειρία πιο διαδραστική.
Οι παραπάνω περιορισμοί βασίζονται στην γνώση πως ειδικά τα 2 πρώτα χρόνια της ζωής η ανάπτυξη του εγκεφάλου βελτιστοποιείται με την αλληλεπίδραση με άλλα παιδιά και ενήλικες.

Ανεξαρτήτως ποιό είναι το περιεχόμενο μιας εκπομπής ή ακόμα και διαδραστικού
app σε κάποια ταμπλέτα ή κινητό, τίποτα δεν μπορεί να συγκριθεί με το εκπαιδευτικό (απτικό, ηχητικό, οπτικό, μηχανικό κλπ) περιεχόμενο μιας ενεργητικής φυσικής δραστηριότητας όπως είναι το «απλό» πέταγμα μιας μπάλας, το χτίσιμο ενός πύργου με τουβλάκια ή το διάβασμα ενός βιβλίου για παιδιά.
 Η συνδυαστική εγκεφαλική δραστηριότητα που απαιτείται για το πέταγμα και το πιάσιμο μιας μπάλας είναι μακράν πολυπλοκότερη και μεγαλύτερη απο την αντίστοιχη αναγκαία για την εύστοχη εκτόξευση ενός πουλιού πάνω σε μια ομάδα απο γουρούνια.

Ακόμα και σε μεγαλύτερες ηλικίες όπου για λόγους εκπαίδευσης τα παιδιά και οι έφηβοι περνούν αρκετό χρόνο μπροστά σε οθόνη, προτείνεται τουλάχιστον μία μέρα την εβδομάδα χωρίς καμία επαφή με οθόνη, αλλά και η αντιρρόπηση της δεδομένης παθητικότητας αυτών των δραστηριοτήτων με άλλες δραστηριότητες όπως η καθημερινή άσκηση, η διά ζώσης επαφή με φίλους, η ανοικτή ζωντανή συζήτηση κλπ.

Επιπλέον, δεν είναι ανάξια λόγου η βαρύτητα της πιθανής «εξάρτησης» απο τα ηλεκτρονικά μέσα, όπως είναι το ηλεκτρονικά «κοινωνικά» μέσα, ή τα video games. Επειδή η απαγόρευση των ηλεκτρονικών παιχνιδιών ούτε ρεαλιστική είναι, ούτε αποτελεσματική, σάς προτείνουμε αυστηρό ωράριο, κανόνες αντιρρόπησης, και ομαδικό παιχνίδι (μαζεμένα παιδιά στο σπίτι κλπ).

Ρωτήστε μας για περισσότερες πληροφορίες, ιδέες, ή απορίες. Και θυμηθείτε πως τα παιδιά κάνουν αυτό που βλέπουν εμάς να κάνουμε – είναι παράλογο να λέμε στο παιδί «μην βλέπεις άλλο τηλεόραση» ενώ εμείς κοιτάζουμε την οθόνη του κινητού μας συνεχώς.  

Με εκτίμηση,  


Π. Ρενιέρης, MD, FAAP

Πηγή
HealthyChildren.org για την AAP

Φυσιολογική Ανάπτυξη - 12ος μήνας

Posted: Saturday, 29 March 2014
Η αύξηση της κινητικότητας και η σταδιακή εγκατάσταση «ανεξαρτησίας» είναι οι πιο εντυπωσιακές αλλαγές της περιόδου 8-12 μηνών. Η δημιουργία ενός ασφαλούς περιβάλλοντος για το μικρό σας δεν είναι απλή υπόθεση. Για κάθε ασφάλεια που τοποθετείτε εσείς, το παιδί σας θα ανακαλύπτει μια νέα παγίδα – σε αυτή την ηλικία (και για αρκετό καιρό ακόμα) τα παιδιά δεν έχουν καμία απολύτως αίσθηση κινδύνου. Επιπλέον η μνήμη τους είναι ακόμα περιορισμένη και είναι πολύ πιθανό να ξεχνούν σύντομα και τις «προειδοποιήσεις» σας, αλλά και τα μικρά επώδυνα «ατυχήματα».

Μια ακόμα σημαντική αλλαγή σε αυτή την αναπτυξιακή φάση είναι η αντιμετώπιση των «προκλήσεων» (που συνήθως δεν ξεπερνούν το επίπεδο ενός κολλημένου παιχνιδιού, μιας κουτάλας που «εξαφανίστηκε» κάτω απο το τραπέζι ή ενός κύβου που δεν κάθεται πάνω σε έναν άλλον). Μέρος της τέχνης του να είναι κανείς γονιός είναι να μάθετε σταδιακά πότε να καθοδηγήσετε το μικρό σας, και πότε να τού επιτρέψετε να το βρει μόνο του. Η πιο απλή "οδηγία" είναι πως όταν δείχνει να συγκεντρώνεται σε μια «αποστολή» (π.χ. να τραβήξει το κορδόνι του μουσικού του παιχνιδιού) και είναι ήρεμο, δεν χρειάζεται να κάνετε κάτι ακόμα και αν παίρνει πολλή ώρα. Αν όμως βλέπετε πως το παιδί σας έχει εκνευριστεί, κλαίει ή φωνάζει, μπορείτε με ήρεμο και διακριτικό τρόπο να το καθοδηγήσετε στη λύση του μυστηρίου.

Όταν το παιδί σας θα σταθεί για πρώτη φορά μπορεί να παρατηρήσετε πως δεν έχει ποδική καμάρα – μην ανησυχείτε, η ποδική καμάρα σε αυτή την ηλικία κρύβεται απο ένα μικρό στρώμα λίπους. Σε δύο με τρία χρόνια το λίπος θα εξαφανιστεί και η καμάρα θα γίνει εμφανής.

Τα παρακάτω ορόσημα αναμένονται στα περισσότερα (αλλά όχι σε όλα) τα φυσιολογικά παιδιά προς το τέλος του πρώτου χρόνου ζωής. Θυμηθείτε πως το κάθε παιδί είναι ξεχωριστό και μεγαλώνει στους δικούς του ρυθμούς. Το σύνολο της ανάπτυξης είναι σημαντικότερο απο κάθε μεμονωμένο ορόσημο, και η εκτίμηση αυτή απαιτεί εμπειρία και γνώση παιδιάτρου. Αν ανησυχείτε αναφέρετέ μας τους προβληματισμούς σας και θα σάς κατευθύνουμε ανάλογα.  

Κινητικά Ορόσημα

1.      Έρχεται και παραμένει στην καθιστή θέση χωρίς βοήθεια
2.      Μπουσουλάει («έρπει») πάνω στην κοιλιά του
3.      Έρχεται απο την καθιστή θέση στην πρόσθια θέση μπουσουλίματος
4.      Στέκεται όρθιο κρατώντας έπιπλα
5.      Περπατάει κρατώντας έπιπλα
6.      Στέκεται στιγμιαία χωρίς να κρατιέται απο πουθενά
7.      Μπορεί να κάνει και λίγα βήματα χωρίς βοήθεια  

Ορόσημα λεπτής κινητικότητας

1.      Πιάνει αντικείμενα με τον δείκτη και τον αντίχειρα
2.      Χτυπάει δυο κύβους μεταξύ τους
3.      Βάζει και βγάζει αντικείμενα μέσα σε δοχείο
4.      Αφήνει τα αντικείμενα που έπιασε, με ευκολία
5.      Προσπαθεί να μιμηθεί γραφικές κινήσεις  

Γλωσσικά ορόσημα

1.      Προσέχει πολύ τον λόγο των μεγάλων
2.      Απαντά στο «όχι» και άλλες απλές εντολές
3.      Κάνει απλές χειρονομίες, όπως κουνάει το κεφάλι «όχι»
4.      Λέει «μπαμπά», «μαμά» στο σωστό πρόσωπο
5.      Χρησιμοποιεί σημεία έκπληξης («πω-πω!!»)
6.      Προσπαθεί να μιμιθεί λέξεις  

Γνωσιακά Ορόσημα

1.      Εξερευνά τα αντικείμενα με πολλούς διαφορετικούς τρόπους
2.      Βρίσκει εύκολα κλυμμένα αντικείμενα
3.      Κοιτάζει την σωστή εικόνα όταν την ονομάζετε
4.      Μιμείται χειρονομίες
5.      Χρησιμοποιεί αντικείμενα με τον σωστό τρόπο (κούπα για να πιει, βούρτσα για τα μαλλιά κλπ)    

Μιλήστε με τον παιδίατρό σας αν το παιδί σας εμφανίζει κάτι απο τα παρακάτω

1.      Δεν μπουσουλάει στους 12 μήνες
2.      «Σέρνει» την μια μεριά του σώματός του όταν μπουσουλάει για περισσότερο απο 1 μήνα
3.      Δεν στέκεται χωρίς βοήθεια
4.      Δεν ψάχνει αντικείμενα που κρύβονται μπροστά του
5.      Δεν δείχνει σε εικόνες και αντικείμενα
6.      Δεν χρησιμοποιεί λέξεις όπως «μαμά» και «μπαμπά»
7.      Δεν ακούει στο όνομά του
8.      Δεν χρησιμοποιεί χειρονομίες ή νοήματα    


Με εκτίμηση,  


Π. Ρενιέρης, MD, FAAP
 

Πηγές

1.      Caring for your baby and young child, S. P. Shelov, for the AAP
2.      HealthyChildren.org, by the AAP (developmental milestones at 12 months)

Φυσιολογική Ανάπτυξη - 7ος μήνας

Posted: Thursday, 27 March 2014
Απο τους 4 ως τους 7 μήνες το παιδί σας θα αλλάξει δραματικά. Θα μάθει να συνδυάζει και να συντονίζει τις αντιληπτικές του ικανόητες (όραση, ακοή, αφή) με τις κινητικές του δεξιότητες. Μέχρι το τέλος αυτής της περιόδου το παιδί σας θα εμφανίζει τα περισσότερα απο τα παρακάτω.  

Κινητικά Ορόσημα

1.       Γυρίζει και προς τις δύο κατευθύνσεις (απο μπρούμυτα ανάσκελα, και αντίστροφα)
2.       Κάθεται – αρχικά με υποστήριξη και ύστερα χωρίς
3.       Στηρίζει όλο του το βάρος στα πόδια
4.       Προσεγγίζει αντικείμενα με το ένα χέρι
5.       Μεταφέρει αντικείμενα απο το ένα χέρι στο άλλο
6.       Κρατά αντικείμενα με όλο το χέρι  

Οπτικά Ορόσημα

1.       Ολοκληρώνεται η έγχρωμη όραση
2.       Ωριμάζει η όραση απόστασης
3.       Μπορεί να παρακολουθεί κινούμενα αντικείμενα  

Λεκτικά Ορόσημα

1.       Γυρίζει στο άκουσμα του ονόματός του
2.       Ανταποκρίνεται στο όχι – αν είστε τυχεροί
3.       Αναγνωρίζει συναισθήματα απο τον τόνο της φωνής
4.       Ανταποκρίνεται στους ήχους κάνοντας ήχους
5.       Χρησιμοποιεί την φωνή του για να εκφράσει χαρά ή δυσαρέσκεια
6.       Μπαμπαλίζει με σύμφωνα  

Γνωσιακά Ορόσημα

1.       Βρίσκει αντικείμενα μερικώς καλυμμένα
2.       Εξερευνά τα χέρια και το στόμα του
3.       Προσπαθεί να πιάσει αντικείμενα που δεν φτάνει  

Κοινωνικά Ορόσημα

1.       Ευχαριστιέται το παιχνίδι
2.       Ενδιαφέρεται για τον καθρέφτη
3.       Είναι συχνά χαρούμενο  


Ενημερώστε άμεσα τον γιατρό σας αν διαπιστώσετε κάτι απο τα παρακάτω
:

1.       Μοιάζει σφιγμένο, με συσπασμένους μύες
2.       Μοιάζει πολύ χαλαρό, σαν κούκλα
3.       Δεν μπορεί να κρατήσει το κεφάλι του όταν το φέρνετε στην καθιστή θέση
4.       Απλώνει μόνο το ένα χέρι
5.       Δεν θέλει να το αγκαλιάζετε
6.       Δεν δείχνει τρυφερότητα προς το πρόσωπο που το φροντίζει
7.       Δεν χαίρεται όταν βρίσκεται με άλλους ανθρώπους
8.       Το ένα ή και τα δύο μάτια κινούνται προς τα έξω
9.       Επίμονο έκκριμα απο τα μάτια και ευαισθησία στο φως
10.   Δεν ανταποκρίνεται σε ήχουν
11.   Δεν φέρνει αντικείμενα στο στόμα
12.   Δεν γυρίζει απο μπρούμυτα ανάσκελα ή το ανάποδο στους 5 μήνες
13.   Δεν μπορείτε να το παρηγορήσετε το βράδυ μετά τους 5 μήνες
14.   Δεν χαμογελά αυθόρμητα στους 5 μήνες
15.   Δεν γελά στους 6 μήνες
16.   Δεν προσπαθεί ενεργητικά να φτάσει αντικείμενα στους 7 μήνες
17.   Δεν παρακολουθεί με το βλέμμα αντικείμενα και προς τις δύο κατευθύνσεις (στους 30 πόντους και στο 1.5 μέτρο) στους 7 μήνες
18.   Δεν προσπαθεί να τραβήξει την προσοχή σας
19.   Δεν μπαμπαλίζει στους 8 μήνες
20.   Δεν ενδιαφέρεται για το “κου-κου-τζα” στους 8 μήνες


Με εκτίμηση,


Π. Ρενιέρης, MD, FAAP

Πηγές
1. AAP
2. HealthyChildren.org

Φυσιολογική Ανάπτυξη - 3ος μήνας

Posted: Thursday, 27 March 2014
Το παιδί σας αναπτύσσεται ταχύτατα, και θα παρατηρήσετε σημαντικές αλλαγές στη συμπεριφορά του, αλλά και στις δεξιότητές του. Σταδιακά γίνεται πιο κοινωνικό, χαμογελάει σε οικεία αλλά και μη οικεία πρόσωπα, περνά ώρες να κοιτά τα χέρια του, και τα νεογνικά αντανακλαστικά αντικαθίστανται μερικώς απο οικειοθελείς κινήσεις και συμπεριφορές.  

Κινητικά ορόσημα

1.      Ανασηκώνει το κεφάλι και το στήθος όταν βρίσκεται μπρούμυτα
2.      Υποστηρίζει το στήθος με τα χέρια όταν βρίσκεται μπρούμυτα (ανασηκώνεται στους αγκώνες)
3.      Τεντώνει τα πόδια και κλοτσά όταν βρίσκεται ανάσκελα
4.      Ανοιγοκλείνει τις παλάμες
5.      Φέρνει τα χέρια στο στόμα, και σπρώχνει αντικείμενα που κάνουν ήχο (όπως τα κλειδιά σας)
6.      Πιάνει με όλη την παλάμη, και ανακινεί παιχνίδια

Όραση και Ακοή

1.      Παρατηρεί πρόσωπα, και ακολουθεί κινούμενα αντικείμενα 180ο
2.      Αναγνωρίζει απο απόσταση οικεία αντικείμενα και πρόσωπα
3.      Σταδιακά χρησιμοποιεί τα μάτια και τα χέρια σε συγχρονισμό
4.      Χαμογελά στον ήχο της φωνής σας
5.      Αρχίζει να μπαμπαλίζει («μπα-μπα-μπα», «ντα-ντα-ντα»)*
6.      Στρέφει το κεφάλι προς τους ήχους και αρχίζει να μιμείται ήχους

Κοινωνικά και Συναισθηματικά Ορόσημα

1.      Αναπτύσσει κοινωνικό χαμόγελο
2.      Ευχαριστιέται το παιχνίδι με άλλους ανθρώπους, και διαμαρτύρεται όταν το παιχνίδι τελειώνει
3.      Εκφράζεται περισσότερο με το πρόσωπο και το σώμα
4.      Μιμείται κάποιες κινήσεις και εκφράσεις του προσώπου  

Συζητήστε με τον παιδίατρό σας αν
:

1.      Δεν ανταποκρίνεται σε έντονους ήχους
2.      Δεν παρατηρεί τα χέρια του στους 2 μήνες
3.      Δεν χαμογελά στον ήχο της φωνής σας στους 2 μήνες
4.      Δεν ακολουθεί με το βλέμμα κινούμενα αντικείμενα στους 2-3 μήνες
5.      Δεν χαμογελά στους ανθρώπους στους 3 μήνες
6.      Δεν πιάνει αντικείμενα στους 3 μήνες
7.      Δεν υποστηρίζει καλά το κεφάλι στους 3 μήνες
8.      Δεν απλώνει το χέρι για να πιάσει παιχνίδια στους 3-4 μήνες**
9.      Δεν μπαμπαλίζει στους 3-4 μήνες
10.   Δεν κινεί ένα ή και τα δύο μάτια προς όλες τις κατευθύνσεις, ή «αλληθωρίζει» συνέχεια***
11.   Δεν παρατηρεί καινούρια πρόσωπα, ή δείχνει να τρομάζει υπερβολικά με νέα πρόσωπα και ήχους  


* Όχι σπάνια οι μητέρες αναρωτιούνται χαμογελώντας, για ποιό λόγο το παιδί τους είπε πρώτα «μπα-μπα», αφού εκείνες το θηλάζουν, εκείνες περνούν περισσότερο χρόνο μαζί του. Μάλιστα μπορεί να υποθέσουν πως το παιδί αποζητά τον πατέρα του, και γι’αυτό τον καλεί. Η αλήθεια είναι πως σε αυτό το στάδιο το παιδί σας πιθανότατα δεν λέει ακόμα λέξεις, δηλαδή, δεν αναγνωρίζει το περιεχόμενο αυτών που λέει. Ταυτόχρονα, η συλλαβή «μπα», όπως και «ντα», είναι αρκετά ευκολότερη απο τη συλλαβή «μα», και στην επανάληψή της, μοιάζει σαν το παιδί σας να λέει «μπαμπά». Το πιο πιθανό είναι πως σε αυτή την ηλικία, απλώς... μπαμπαλίζει.

** Το παιδί σας θα πρέπει να απλώνει το χέρι προς το αντικείμενο που θέλει, και να το πιάνει με όλη την παλάμη και τα δάχτυλα. Κάποια παιδιά αναπτύσσουν νωρίτερα την ικανότητα να πιάνουν αντικείμενα μόνο με τα δάχτυλα, ή ακόμη και μόνο με δύο δάχτυλα. Σε αυτό το στάδιο, αρκεί να μπορεί να πιάνει με όλο το χέρι. Ενδέχεται να δυσκολεύεται να το αφήσει, παρόλ’αυτά, τελικά το αφήνει να πέσει.

*** Είναι φυσιολογικό σε αυτή την ηλικία το παιδί σας να μοιάζει οτι «αλληθωρίζει» ελαφρά, με το ένα ή και τα δύο μάτια, ιδίως όταν κοιτάζει εντελώς δεξιά ή αριστερά, ή όταν το αντικείμενο στο οποίο εστιάζει βρίσκεται πολύ κοντά του.  

Με εκτίμηση, 

Π. Ρενιέρης, MD, FAAP


Πηγές:
1. American Academy of Pediatrics; Nelson’s Pediatrics 15th edition
Site 
2. Αγγλικά: http://www.healthychildren.org/English/ages-stages/baby/pages/Developmental-Milestones-3-Months.aspx

Φυσιολογική Ανάπτυξη - 1ος μήνας

Posted: Thursday, 27 March 2014
Κατά τον πρώτο μήνα της ζωής το παιδί σας θα πρέπει σταδιακά να επιδεικνύει μια σειρά απο κινητικές, αισθητικές και κοινωνικές δεξιότητες, οι οποίες ολοκληρώνονται περί το τέλος αυτής της περιόδου. Οι επισκέψεις στον παιδίατρο για αυτή την περίοδο έχουν ως εξής: 1-5 μέρες μετά την επιστροφή απο το μαιευτήριο, και στο τέλος του 1ου μήνα. Ενδέχεται να σάς ζητηθεί και μια ενδιάμεση επίσκεψη για ζύγιση, εφόσον κατά την πρώτη επίσκεψη το παιδί χάνει ακόμα βάρος (απόλυτα φυσιολογικό φαινόμενο, που πρέπει όμως να ολοκληρωθεί περίπου ως την 12η μέρα της ζωής).  

Κινητική ανάπτυξη
1.      Φέρνει τα χέρια κοντά στα μάτια και το στόμα
2.      Τα χέρια είναι συνήθως σε σφιχτές γροθιές
3.      Γυρίζει το κεφάλι και στις δύο πλευρές όταν είναι μπρούμυτα
4.      Το κεφάλι πέφτει πίσω όταν ανασηκώνετε το παιδί
5.      Ισχυρά αντανακλαστικά, «απότομες» (σπασμωδικές) κινήσεις των άκρων  

Αισθητηριακή ανάπτυξη (όραση, ακοή, όσφρηση, αφή)

1.      Εστιάζει σε απόσταση ως και περίπου 30 εκατοστά
2.      Τα μάτια κινούνται, και συχνά μοιάζει να «αλληθωρίζει»
3.      Αναγνωρίζει οικείους ήχους και φωνές (η ακοή του είναι πλήρως ανεπτυγμένη ήδη)
4.      Προτιμά ασπρόμαυρα σχέδια απο τα χρωματιστά (η έγχρωμη όραση δεν είναι ακόμα πλήρως ανεπτυγμένη), αλλά περισσότερο απο όλα προτιμά τα πρόσωπα
5.      Προτιμά τις γλυκές μυρωδιές, και αναγνωρίζει τη μυρωδιά του μητρικού γάλακτος
6.      Προτιμά τις απαλές επιφάνειες, και τους ήπιους χειρισμούς    

Συζητήστε με τον παιδίατρό
σας αν:

1.      Έχει αδύναμο ρούφηγμα και τρώει πολύ αργά*
2.      Δεν ανοιγοκλείνει τα βλέφαρα όταν του δείχνετε ισχυρό φως
3.      Δεν εστιάζει και δεν ακολουθεί 180ο ένα αντικείμενο κοντά στο πρόσωπό του
4.      Δεν κινεί συχνά τα άκρα του, ή μοιάζει πολύ σφιγμένο
5.      Μοιάζει πολύ χαλαρό κι αδύναμο
6.      Εμφανίζει συνεχή τρόμο της κάτω γνάθου, όταν δεν κλαίει
7.      Δεν ανταποκρίνεται σε έντονους ήχους    

* Ο ρυθμός με τον οποίο ένα παιδί τρώει δεν είναι πάντα ο ίδιος. Ειδικά μάλιστα για τον πρώτο μήνα της ζωής τα παιδιά μπορεί να αποζητούν το στήθος έως και κάθε μισή ώρα (!), το λιγότερο δε, κάθε 3 ώρες. Αν το παιδί σας πεινάει πολύ (ή νιώθετε οτι θα έπρεπε να πεινάει πολύ καθώς έχουν περάσει 2 ή 3 ώρες) και τρώει αργά (περισσότερο απο μισή ώρα στο στήθος ή στο μπουκάλι), ή αποκοιμιέται πριν χορτάσει, ιδρώνει, ή κουράζεται πολύ, μιλήστε άμεσα με τον παιδίατρό σας, ιδιαίτερα αν αυτό το φαινόμενο επαναλαμβάνεται.  

Με εκτίμηση,

Π. Ρενιέρης, MD, FAAP


Πηγές:
1. American Academy of Pediatrics, Nelson’s Pediatrics
2. Online πηγή για γονείς, στα Αγγλικά: http://www.healthychildren.org/English/ages-stages/baby/pages/Developmental-Milestones-1-Month.aspx

Ύπνος στην Βρεφική Ηλικία

Posted: Thursday, 27 March 2014
Ύπνος στην Βρεφική Ηλικία
Πότε αρχίζουν να κοιμούνται τα παιδιά μέσα στη νύχτα;
Περί τα 5.5-6 κιλά (3-4 μηνών). Οι λόγοι είναι δύο – πρώτον, σε αυτή την ηλικία μπορούν να φάνε τόσο όσο χρειάζονται προκειμένου να μην πεινάσουν για 6-8 ώρες το βράδυ. Δεύτερον, σε αυτή περίπου την ηλικία, και φυσικά με την συνδρομή της εκπαίδευσης που τούς προσφέρετε εσείς, αρχίζουν να αποκτούν 24ωρο κύκλο ύπνου-εγρήγορσης. Τα παραπάνω ισχύουν για το 90% των βρεφών, τα οποία απο την ηλικία των 3 μηνών κοιμούνται 6-8 ώρες συνεχόμενα κάθε βράδυ.  

Πριν;!

Μέχρι να φτάσουν σε αυτό το αναπτυξιακό σημείο τα περισσότερα μωρά δεν κοιμούνται παρά λίγες ώρες την φορά.  

Τι μπορώ να κάνω για να το επισπεύσω;

Πολλά έχουν γραφτεί πάνω στις μεθόδους ταχείας εκπαίδευσης των βρεφών (π.χ. “12 hours in 12 weeks”), οι περισσότερες εκ των οποίων περιλαμβάνουν σε κάποιο βαθμό να αφήσουν οι γονείς το παιδί να κλάψει λίγο παραπάνω, ή/και να ταΐζουν το παιδί σε προκαθορισμένες ώρες, τις οποίες σταδιακά μετακινούν προσπαθώντας να φτάσουν το επιθυμητό κενό το βράδυ. Το ζήτημα με όλες αυτές τις μεθόδους είναι πως α) δεν έχει μελετηθεί ποιά μπορεί να είναι η ψυχολογική επίδραση στο παιδί (και πώς αυτή μεταβάλλεται ανάλογα με την αυστηρότητα του “άστο να κλάψει”), και β) δεν μπορούν όλα τα παιδιά να προσαρμοστούν σε σταθερό πρόγραμμα διατροφής. Ένα σημαντικό μέρος βρεφών μπορεί να σιτιστεί επαρκώς μόνο κατ’επίκληση, ανεξαρτήτως ποιά μέθοδο εκπαίδευσης θα ακολουθήσει κανείς. Η ερώτηση λοιπόν δεν είναι «τι να κάνω για να επισπεύσω τον ολονύχτιο ύπνο» αλλά...  

Πώς μπορώ να βοηθήσω το παιδί μου να μάθει να κοιμάται σωστά;

Από τους πρώτους κιόλας μήνες η σταθερή ρουτίνα πριν τον βραδινό ύπνο θέτει τα θεμέλια για μια καλή υγιεινή του ύπνου στο μέλλον (και καλές συνήθειες ύπνου για το παιδί, σημαίνει καλός ύπνος και για τους γονείς). Μερικά tips είναι:
Α. Τα βραδινά γεύματα πρέπει να είναι ήρεμα ως υποτονικά, με χαμηλά φώτα, ήρεμη ομιλία, χωρίς εντάσεις.
Β. Οι αλλαγές της πάνας πρέπει να είναι σύντομες, και κατά το δυνατόν... «στα τυφλά». Μην ανάβετε πολλά φώτα.
Γ. Ακουμπήστε το μωρό σας στην κούνια του αμέσως μετά το γεύμα και την αλλαγή πάνας, πείτε καληνύχτα και βγείτε απο το δωμάτιο.
Δ. Κρατήστε την ίδια ώρα, και την ίδια ρουτίνα (π.χ. μπάνιο, κρέμα, φαγητό, αλλαγή, τραγουδάκι) ώστε το μωρό σας να αντιλαμβάνεται πως έρχεται η ώρα του «μεγάλου ύπνου της ημέρας».  

Σε ποιά θέση πρέπει να κοιμάται το μωρό;

Πάντα ανάσκελα. Αν γυρίσει μόνο του, δεν χρειάζεται να το ξαναφέρετε ανάσκελα, αλλά εσείς πάντα να τοποθετείτε το παιδί σας ανάσκελα. Αυτή η πρακτική, για άγνωστο ακόμα λόγο, μείωσε δραματικά την επίπτωση του SIDS (Sudden Infant Death Syndrome, Σύνδρομο Αιφνίδιου Βρεφικού Θανάτου), που αποτελούσε μια απο τις πρώτες αιτίες θανάτου στον πρώτο χρόνο της ζωής στην Αμερική.  

Πώς πρέπει να είναι το στρώμα και το κρεβάτι;

Σκληρό στρώμα, χωρίς παπλώματα και κουβέρτες, χωρίς λούτρινα ζωάκια ή οτιδήποτε άλλο θα μπορούσε να αποτελέσει σημείο παγίδευσης του προσώπου του μωρού σας αν γυρίσει στον ύπνο του.  

Πιπίλα μπορώ να τού δώσω;

Ναι, μπορείτε. Μάλιστα έχει βρεθεί πως και οι πιπίλες μειώνουν την επίπτωση του SIDS. Αν πέσει απο το στόμα του όμως, δεν χρειάζεται να την ξαναβάλετε.  

Πρέπει να κοιμάται πάντα στην κούνια του;
Όχι. Δεν έχετε λόγο να περιορίσετε το πού θα κοιμάται το μωρό, τουλάχιστον για τον πρώτο καιρό. Το μόνο σίγουρο είναι πως για τις βραδινές ώρες που εσείς βρίσκεστε στο δωμάτιό σας, το παιδί πρέπει να είναι στο δωμάτιό του, και όχι μέσα στο δικό σας.
Ακόμα πιο σημαντικό είναι να μην κοιμάστε ποτέ στο ίδιο κρεβάτι με το μωρό σας – είναι πολύ εύκολο για έναν ενήλικα να στραφεί στον ύπνο του πάνω σε ένα μικρό βρέφος.
   

Υπάρχουν αρκετά ακόμα tips και κόλπα που θα σάς βοηθήσουν να ευκολύνετε μια απο τις πιο απαιτητικές πλευρές του μεγαλώματος ενός παιδιού, που είναι ο ύπνος. Θα χαρούμε πολύ να σάς βοηθήσουμε και να σάς λύσουμε τις απορίες.  

Με εκτίμηση,  

Π. Ρενιέρης, MD, FAAP
 


Πηγές

1.      Nelson’s Pediatrics, 19th edition
2.      Caring for your baby and young child, S. Shelov, MD, MS, FAAP

Όταν το μωρό κλαίει!

Posted: Wednesday, 26 March 2014
Όταν το μωρό κλαίει!
Γιατί κλαίνε τα μωρά;
Η πιο ακριβής απάντηση είναι πως δεν ξέρουμε με βεβαιότητα. Παρόλ’αυτά η εμπειρία, αλλά και κάποιες μελέτες, έχουν δείξει πως τρεις είναι οι πιο πιθανοί σκοποί που εξυπηρετούνται απο το κλάμα:

Α. Κάλεσμα προς κάλυψη κάποιας ανάγκης (πείνα, πόνος, ενόχληση κλπ)
Β. Αποκοπή άλλων έντονων ή διεγερτικών ερεθισμάτων (έντονος ήχος, έντονο φως)
Γ. Εκτόνωση έντασης («υπερένταση») Το μόνο σίγουρο είναι πως ΔΕΝ φταίτε εσείς. Δεν είναι οτι το παιδί σας δεν σάς συμπαθεί – απλά προσπαθεί να προσαρμοστεί στον καινούριο κόσμο.

Κανένας γονιός δεν καταφέρνει πάντα να κάνει το παιδί του να σταματήσει να κλαίει, και όλα τα μωρά κλαίνε απο 1 ως 3-4 ώρες την ημέρα, καθημερινά.
 

Πώς μπορώ να καταλάβω τι θέλει όταν κλαίει;

Με τον καιρό θα μάθετε να ξεχωρίζετε τους διαφορετικούς τύπους κλάματος. Υπάρχουν κάποια μοτίβα, αλλά το κάθε παιδί είναι διαφορετικό, και είναι πραγματικά εντυπωσιακό πώς αυτός που φροντίζει περισσότερο το παιδί αναγνωρίζει απο το κλάμα και μόνο πως «έκανε κακά» ή «πεινάει πάλι».  

Τι να κάνω όταν κλαίει;

Σπεύσατε. Ειδικά για τους πρώτους μήνες της ζωής δεν υπάρχει κανένα όφελος απο το να αφήσετε το μωρό «να κλάψει λίγο» πριν πάτε. Δεν μπορείτε να κακομάθετε ένα μωρό λίγων μηνών, και πάνω απο όλα, η άμεση ανταπόκριση στο κλάμα διασφαλίζει την εγκατάσταση αισθήματος ασφάλειας στο παιδί σας.  

Τι να πρωτοκάνω;

Ανταποκριθείτε πρώτα στην πιο άμεση ανάγκη. Η ζέστη και το κρύο είναι συνήθως τα πιο άμεσα, στη συνέχεια η ενόχληση απο την πάνα, και ύστερα η πείνα. Αν νιώσετε πως κάτι δεν πάει καλά, ή το μωρό επιμένει να κλαίει «πανικόβλητο» ενώ έχετε προσφέρει λύση σε όλα τα παραπάνω, ελέγξτε τα παρακάτω:

Α. Τρίχα που έχει τυλιχθεί γύρω απο τα δάκτυλα των χεριών ή των ποδιών
Β. Πυρετός (θερμοκρασία ορθού 38ο C και πάνω), συνάχι

Σε κάθε περίπτωση, εφόσον το κλάμα επιμένει ή έχει ποιοτικά ανησυχητική χροιά, καλέστε μας αμέσως.  

Δεν μοιάζει άρρωστο ή να πονάει, αλλά κλαίει ακόμα

Ακολουθήστε την συμβουλή της γιαγιάς. Μια μικρή βόλτα στην αγκαλιά μέσα στο δωμάτιο ή στο μπάνιο μπροστά στον καθρέφτη, ένα νανούρισμα, επαναλαμβανόμενοι ήχοι ή δονήσεις, όλα μπορεί να προσφέρουν ανακούφιση. Αν όλα αυτά αποτύχουν, το μωρό σας δεν μοιάζει άρρωστο ή να πονάει, και συνεχίζει να... «μουρμουρίζει», δοκιμάστε να το ακουμπήσετε απαλά στην κούνια και να το αφήσετε στην ησυχία του να κλάψει για λίγα λεπτά. Ένα πραγματικά κουρασμένο μωρό δεν θα κλάψει πολύ πριν αποκοιμηθεί. Και πάλι, αν ανησυχείτε, καλέστε μας αμέσως.
Όσο πιο ήρεμοι είστε τόσο πιο γρήγορα θα σταματήσει το κλάμα. Το να ακούει κανείς ένα μωρό να κλαίει μπορεί να τον καταβάλει σημαντικά. Αν νιώσετε πως δεν αντέχετε άλλο, ζητήστε απο κάποιον άλλον να σάς απαλλάξει για λίγο και πηγαίνετε κάπου που να ΜΗΝ μπορείτε πλέον να ακούσετε το κλάμα του παιδιού, ούτε λίγο. Αυτό μπορεί να σημαίνει πως πρέπει να βγείτε απο το σπίτι. Ζητήστε απο έναν άλλον υπεύθυνο ενήλικα να παραμείνει μαζί με το παιδί μέχρι να μαζέψετε δυνάμεις.

          ΠΟΤΕ ΜΗΝ ΤΑΡΑΚΟΥΝΗΣΕΤΕ ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΣΑΣ!  



Με εκτίμηση,  
Π. Ρενιέρης, MD, FAAP  

Πηγές

1. Nelson’s Pediatrics, 19th edition
2. “Caring for your baby and young child”, AAP, S. Shelov, MD, MS, FAAP